Việc làm Covid đã ảnh hưởng đến lao động người nước ngoài tại Nhật như thế nào? Tôi có nên tham gia phỏng vấn đi Nhật vào thời điểm hiện tại?
Bài viết này không phải là biện luận nên sẽ không có trích dẫn từ sách báo hay phát biểu của các nhà chuyên môn. Nó cũng không phải là tiểu luận khoa học nên cũng sẽ không có các con số thống kê cứng nhắc khó hiểu. Đơn thuần nó chỉ là tóm tắt những cảm nhận của người viết dựa trên thông tin từ các cuộc trao đổi với rất nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ của Nhật Bản liên quan đến vấn đề lao động người nước ngoài( bao gồm cả người Việt) cùng việc quan sát những gì đang xảy ra tại mảng xuất khẩu lao động Nhật Bản trong nước mà thôi. Nếu ai có ý kiến bổ sung hay nhận xét trái chiều xin hãy nêu ra để cùng thảo luận.
1/Hiện tại tình hình tại Nhật đang thay đổi từng ngày và rất khó dự đoán:
Tính đến thời điểm hiện tại tổng số người nhiễm covid tại Nhật đã vượt con số 1 triệu người. Số ca nhiễm mới hàng ngày nằm ở mức 15 nghìn người/ ngày. Biến chủng mới cũng đã xuất hiện. Dù Nhật đang tiến hành tiêm chủng và nhiều người kỳ vọng vào kết quả tiêm chủng. Tuy nhiên, thực tế lại khác với những gì người ta mong đợi bởi lẽ dịch đã bùng lại rất nhanh dù khá nhiều người đã được tiêm chủng.Có thể nói, trước mắt rất khó đưa ra dự đoán chính xác về diễn biến của covid tại Nhật.
Covid đã khiến cho đời sống, kinh tế, xã hội Nhật Bản đảo điên.Hàng nghìn công ty phá sản. Hệ quả là hàng chục nghìn người mấ việc làm. Hàng quán phải rút ngắn thời gian mở cửa. Đi lại bị hạn chế. Nhiều công ty yêu cầu nhân viên làm việc tại nhà. Nhập cảnh mới từ nước ngoài bị tạm dừng. Tình trạng khẩn cấp được ban bố rồi gỡ bỏ. Rồi lại ban bố. Việc này cứ lặp đi lặp lại khiến cho đời sống trở nên khó lường hơn bao giờ hết.
2/Covid đã ảnh hưởng đến việc làm của người nước ngoài tại Nhật như thế nào?
Bên cạnh việc hàng nghìn công ty phá sản như đã đề cập ở phần trên thì nhiều doanh nghiệp buộc phải thu nhỏ phạm vi sản xuất và cắt giảm nhân công. Điều này đã làm tăng số người thất nghiệp tại Nhật. Dường như việc này gây ảnh hưởng lên lao động người Nhật nhiều hơn lao động người nước ngoài. Người nước ngoài cũng chịu ảnh hưởng của covid nhưng ảnh hưởng theo cách khác.
Cách đây khoảng 1 năm trước khi mà covid mới bùng lên tại Nhật thì nhiều công ty vội sa thải nhân công. Và tất nhiên tại thời điểm đó đối tượng được “ ưu tiên” cho nghỉ hưu non trước hết là lao động người nước ngoài. Đặc biệt là người nước ngoài thuộc nhóm cho thuê lao động ( tiếng Nhật gọi là Haken) . Nhóm này
là nhóm không trực tiếp ký hợp đồng làm nhân viên chính thức với nơi làm việc mà được nơi làm việc thuê lại từ công ty thư ba theo tính chất thời vụ. Đây là số phận của nhiều người nước ngoài đã nhập cảnh vào Nhật tại thời điểm đó. Số phận những người chờ visa cũng không mấy may mắn vì nhiều người bị huỷ đơn. Nhiều người lại bị các lệnh cấm nhập cảnh kìm chân không bay được theo như dự định ban đầu. Diễn biến trên có thể tóm tắt lại như sau:
+Công ty Nhật sa thải người nước ngoài khiến nhiều người nước ngoài( Trong đó có người Việt Nam)mất việc làm.
+Người nước ngoài chuẩn bị nhập cảnh bị hoãn không nhập cảnh được. Các công ty dừng việc tuyển mới từ nước ngoài.
+Người nước ngoài làm tại công ty Nhật giảm.
Kết quả của những thay đổi trên đây là việc khá nhiều người Việt Nam tại Nhật mất việc. Trong khi đó các công ty Nhật thì cảm thấy yên tâm phần nào tập trung vào chống dịch sau khi đã sa thải nhân viên người nước ngoài- Vố chỉ cần thiết khi công ty còn nhiều việc.
Sau cú sốc trước việc ban bố tình trạng khẩn cấp đợt một vào tháng 4 năm 2020 khiến cho nhiều doanh nghiệp liên quan đến du lịch và dịch vụ điêu đứng thì người ta bắt đầu nhận ra nếu không duy trì sản xuất thì có nguy cơ chết đói trước khi chết vì covid. Vì thế các doanh nghiệp bắt đầu bố trí lại sản xuất. Và vào thời điểm này chính phủ cũng như nhiều địa phương đã tung ra một số biện pháp hỗ trợ. Nhờ thế đời sống sản xuất vẫn được duy trì. Bên cạnh một số công ty bị phá sản thì cũng có những công ty phất lên đó là các công ty điện tử( sản xuất linh kiện cho máy trợ thở) hay các công ty sản xuất khẩu trang, phụ tùng xe đạp. Tất nhiên cơ hội cho các công ty dược phẩm cũng không phải là thấp. Nhưng rất tiếc là loay hoay thế nào Nhật vẫn thua trong cuộc đua phát triển vắc xin.
Sau khi đã quen với cú sốc covid thì nhiều doanh nghiệp trước đây chủ yếu sử dụng lao động người nước ngoài,chợt nhận ra một sự thật phũ phàng là họ đang thiếu người vì đã sa thải người nước ngoài nhưng chưa kịp tuyển mới để bù vào. Nhiều công ty kỳ vọng vào nguồn lao động người Nhật bị mất việc do dịch. Tuy nhiên, một sự thật oái oăm là người Nhật lại không thích làm những công việc người nước ngoài đã làm. Và có lẽ rằng văn hoá tại các công ty sử dụng người nước ngoài cũng khiến cho nhiều người Nhật trước đây làm việc tại các công ty không có nhân viên người nước ngoài cảm thâyd khó hoà đồng.Trước tình thế này các ông chủ Nhật Bản buộc phải tìm và thuê lại nguồn lao động người nước ngoài đã bị chính mình và các công ty khác sa thải ra khi dịch bùng lên. Thật sự đây là một sự may mắn cho lao động người nước ngoài-Trong đó có lao động người Việt tại Nhật.
Ban đầu các công ty chọn những người ưu tú, giỏi tiếng, có kinh nghiệm cùng chuyên môn tốt. Nhưng rồi số lao động trở nên khan hiếm và các công ty quyết định nới lỏng tiêu chuẩn tuyển dụng. Cuối cùng là nhiều công ty tăng lương để thu hút lao động. Nhờ việc này mà đa số người Việt đã tìm được việc làm. Và hiện tại rất nhiều công ty vẫn đăng tin tuyển dụng và các công ty cung ứng lao động vẫn sục sạo tìm người nhưng tìm không ra. Có thể nói thời điểm hiện tại chỉ cần không kén cá chọn canh( Mong việc làm nhẹ lương cao) thì bất cứ người Việt nào có tư cách cư trú hợp pháp tại Nhật cũng dễ dàng tìm được việc làm.
Cần phải nói thêm nhìn bề ngoài thì tình hình hiện tại là cơ hội tốt cho ai muốn tìm việc làm nhưng thực tế thì cũng không phải không có mặt trái của nó. Cụ thể là hiện tại do thiếu người nên đa số doanh nghiệp Nhật buộc phải nhận người nước ngoài để tạm thời bù vào chỗ trống thiếu nhân sự. Hay nói cách khác đây là chính sách tạm thời của họ. Khi tình hình thay đổi họ sẽ có thể sa thải những người nước ngoài họ đã nhận vào bất cứ lúc nào.
3/Nếu dịch bình ổn trở lại các công ty Nhật sẽ làm gì với số lao động người nước ngoài họ đã nhận vào để bù đắp thiếu hụt lao động trong dịch covid?
Sẽ khó có thể đưa ra dự đoán với trường hợp cá biệt nào đó. Do đó sẽ khó có câu trả lời chính xác chung cho câu hỏi “ Công ty A,B,C nào đó sẽ sa thải người nước ngoài hay không?”. Nhưng chúng ta có thể đưa ra dự đoán cho khuynh hướng chung trong các chính sách của doanh nghiệp Nhật Bản đối với lao động người nước ngoài khi dịch lắng xuống.
+Cơ hội cho các công ty thanh lọc lao động:
Dịch lắng xuống ắt hẳn số lao động người nước ngoài nhập cảnh vào Nhật sẽ đông lên. Khi đó nguồn cung sẽ trở nên dồi dào. Các chủ doanh nghiệp sẽ ngồi lại cân nhắc việc cho ai nghỉ việc và giữ ai lại bởi lẽ họ không thể giữ lại tất cả.
Tất nhiên những người được thuê ngắn hạn để bù đắp thiếu hụt lao động trước covid sẽ là đối tượng được nhắm đến đầu tiên. Các doanh nghiệp sẽ buộc phải cân nhắc giữa một bên là chấp nhận trả lương cao để giữ lại những người cũ đã quen việc với một bên là nhận người mới để giảm chi phí nhân công nhưng sẽ phải đào tạo họ từ đầu.Khả năng cao là các doanh nghiệp sẽ chọn một trong hai cách đã được đề cập. Nhưng cũng sẽ có doanh nghiệp chọn phương án chấp nhận cả hai. Nghĩa là vừa giữ lại lao động cũ vừa cho lao động mới nhập cảnh. Sau đó họ sẽ so sánh và sa thải những người không thích hợp với công ty họ mà không cần để ý đến yếu tố cũ hay mới.
Một khí cạnh nữa các ông chủ người Nhật phải đắn đo là việc giữ lời hứa với đối tác và chấp nhận cho số lao động bị hoãn nhập cảnh được nhập cảnh hay chọn kiểu thất hứa và bỏ hợp đồng, bỏ luôn nhóm lao động họ đã mất công phỏnh vấn làm giấy tờ nhập cảnh trước đây. Nếu chuyện này xảy ra kết quả sẽ là có nhiều người chuẩn bị đi bị lỡ kế hoạch và không bay được.
+Lao động người nước ngoài sẽ khó tìm việc hơn:
Cho dù các doanh nghiệp lựa chọn cách nào đi nữa thì một thực tế có thể thấy trước đó là vào thời điểm đó người lao động dễ bị mất việc và khó kiếm việc hơn. Bởi lẽ một khi nguồn cung trở nên dồi dào hơn thì bên cầu sẽ có thêm nhiều lựa chọn và sẵn sàng sa thải bất cứ ai họ cảm thấy không thực sự đưa lại lợi ích cho doanh nghiệp họ.Chắc chắn rằng nhóm chịu thiệt nhất sẽ là nhóm không giỏi tiếng Nhật, kinh nghiệm chưa nhiều, chuyên môn cũng không có mấy.
+Tuỳ hình thái lao động mà mức độ ảnh hưởng sẽ khác nhau:
Cùng một từ “ Xuất khẩu lao động” nhưng thực tế là có nhiều hình thái chính là : Thực tập sinh, Kỹ sư ( bao gồm cả phiên dịch), Đặc định. Tuỳ hình thái mà mức độ ảnh hưởng sẽ khác nhau. Tôi sẽ không đi vào chi tiết cụ thể nhưng có thể nói rằng những hình thái lao động bị cấm chuyển việc sau khi qua Nhật tuy rằng bị gò bó nhưng khả năng bị đuổi, bị mất việc sau khi qua lại thấp hơn các hình thái mà luật pháp cho phép chuyển việc.
+Liệu tình hình chính trị có ảnh hưởng đến chính sách tiếp nhận lao động?
Dự tính tháng 9 hoặc 10 tới Nhật Bản sẽ tiến hành tổng tuyển cử. Có khả năng một chính quyền mới lên nắm quyền sẽ thay đổi các chính sách liên quan đến việc tiếp nhận lao động người nước ngoài. Tuy nhiên, nhìn từ văn hoá chính trị Nhật Bản từ trước đến nay ta có thể nhận thấy là sẽ khó có ngay một thay đổi lớn gây ảnh hưởng đến lao động người nước ngoài. Nếu có thay đổi thì ít Nhất cũng phải mất ít nhất là vài năm, thậm chí là cả chục năm sau. Do đó có thể nói không phải lo sự ảnh hưởng của chính trị lên việc đi Nhật làm việc của ai đó.
4/ Sẽ là một tai hại nếu người muốn đi Nhật lại không để ý đến tình hình các công ty xuất khẩu lao động tại Việt Nam:
Ai cũng biết rằng đa số trường hợp để đi Nhật thì lao động cần phải thông qua một công t hay cá nhân môi giới nào đó. Do đó ai muốn đi Nhật cần phải nắm thông tin về các cô g ty môi giới nếu không muốn nếm trái đắng.
Rất nhiều công ty môi giới vận hành bằng cách “mượn tạm” tiền cọc bảo đảm của lao động. Và thực tế là nhiều công ty đã vô tình sử dụng trước số tiền này. Lẽ ra sau khi lao động bay được số tiền này mới trở thành tài sản của công ty môi giới và chỉ khi đó công ty môi giới mới được quyền sử dụng. Thế nhưng nhiều công ty đã tiêu ngay khi nhận từ lao động. Việc này sẽ không có trở ngại gì nếu lao động vẫn cứ đi đều đều. Tiền thiếu hụt của người trước sẽ được người sau bù vào. Nhưng một khi có biến cố xảy ra và việc tiếp nhận lao động bị đình trệ thì sẽ xảy ra thâm hụt tài chính. Đây cũng chính là lý do mà nhiều công ty môi giới đã phá sản trong dịch covid và nhiều cò xuất khẩu lao động đã biến mất với hồ sơ và tiền cọc của lao động.
Thời điểm hiện nay khi covid đang bùng lên thì tình cảnh các công ty xuất khẩu lao động cũng càng trở nên khó khăn hơn. Và không cần phải nói thì nhu cầu “ mượn tiền cọc” của lao động để vận hành công ty cũng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Cộng với việc do dịch nên thời gian bay không được xác định rõ ràng thì việc lao động tham gia đơn và ném cọc vào các công ty môi giới lao động tại thời điểm này đồng nghĩa với việc tự mình gánh lấy rủi ro không đáng có. Việc này không khác gì cho người dưng mượn tiền vô thời hạn cả.
Tất nhiên tôi không khẳng định rằng 100% công ty môi giới sẽ mượn cọc của lao động để tiêu hay sẽ ôm cọc bỏ trốn. Tuy nhiên khả năng người lao động nhận được thông tin “ số máy này hiện không liên lạc được” tại thời điểm hiện tại là cao hơn trước đây rất nhiều.
5/Tôi muốn đi Nhật. Tôi nên làm gì vào thời điểm hiện tại? Liệu tôi có nên tham gia phỏng vấn?
Mỗi nhà mỗi hoàn cảnh. Mỗi người một suy nghĩ. Vì thế sẽ khó có câu trả lời chính xác cho trường hợp cụ thể nào đó. Chỉ có bản thân người muốn đi Nhật mới có thể đưa ra câu trả lời thích hợp cho bản thân. Thông tin và ý kiến từ bên ngoài cũng chỉ dừng lại ở mức độ để tham khảo mà thôi.
Tuy không có câu trả lời cho từng trường hợp cụ thể nhưng người viết có thể đưa ra câu trả lời chung cho nhiều người. Những việc nên làm là tìm hiểu nắm bắt thông tin, học tiếng Nhật, lên kế hoạch dài hạn với nhiều phương án dự phòng.
Trong bất cứ hoàn cảnh và lĩnh vực nào người nắm bắt thông tin kịp thời chính xác sẽ đưa ra được phán đoán chính xác, có lợi cho bản thân. Việc đi Nhật việc nắm bắt thông tin về tình hình việc làm tại Nhật, về các công ty xuất khẩu lao động tại Việt Nam là vô cùng quan trọng. Chỉ bằng cách này bạn mới tránh được rủi ro rơi vào bẫy lừa đảo, sập hố thất bại.
Để đi Nhật thì tiếng Nhật cũng rất quan trọng. Dù bạn muốn đi ngay hay sau một thời gian nữa mới đi thì việc học tiếng Nhật là điều tối cần thiết. Biết tiếng Nhật sẽ giúp bạn có cuộc sống thoải mái hơn và giảm bớt được khó khăn trong công việc. Tiếng Nhật cũng sẽ giúp ích cho bản thân bạn trong tương lai. Vì vậy nếu bạn chọn đi Nhật thì ngay thời điểm này hãy bắt đầu học tiếng Nhật. Chờ đến lúc đậu phỏng vấn mới học sẽ là quá chậm!
Hiện tại tình hình thay đổi liên tục. Nhiều thách thức nảy sinh nhưng nhiều cơ hội cũng theo đó mà được sinh ra. Sẽ rất khôn khéo nếu bạn có kế hoạch dài hạn cho việc đi Nhật của mình với phương án dự phòng cho trường hợp xấu nhất xảy ra. Tâm lý kỳ vọng vào kết quả tốt là sẽ qua Nhật đúng theo kế hoạch cũng dễ hiểu. Nhưng bạn cũng cần phải giả định tình huống phải chờ 1( thậm chí là 2) năm. Hay cả trường hợp xấu nhất là bị huỷ đơn và không đi được. Ngay từ khi quyết định đi Nhật nếu bạn có chuẩn bị kỹ cho các tình huống xấu thì bạn sẽ vững vàng và tự tin khi những tình huống này xảy ra.
6/Hãy hỏi ý kiến con tim để đưa ra quyết định cuối cùng. Sẽ không ai cho bạn ý kiến được.
Thực tế cho thấy đa số trường hợp khi hỏi ý kiến người khác đều có tâm lý kỳ vọng ý kiến cùng chiều, ý kiến ủng hộ hơn là ý kiến trái chiều hay ý kiến phản đối. Và khuynh hướng chung là nhiều người sẽ nổi giận với người đưa ra ý kiến trái với kỳ vọng của bản thân mà không hề mảy may quan tâm đến ý kiến trái chiều là đúng hay sai và có hợp lý hay không. Khách quan mà nói thì tâm lý này là xuất phát từ cảm tính cá nhân và khiến cho việc tham khảo ý kiến người khác trở nên vô ích.
Một người thật sự muốn tham khảo ý kiến người khác sẽ bình tĩnh tiếp nhận ý kiến và thông tin trái chiều rồi sẵn sàng dựa vào đó để thay đổi, điểu chỉnh quyết định của bản thân theo chiều tốt nhất. Nhưng rất tiếc là có ít người theo trường phái lý tính kiểu này mà đa số là theo cảm tính đã được đề cập ở trên.
Từ tình hình trên đây, người viết hoàn toàn không hy vọng thông tin mình đưa ra có thể thay đổi quyết định của ai mà chỉ mong rằng những thông tin này sẽ góp phần đưa ra một cách nhìn mới để người trong cuộc không bỡ ngỡ khi tình hình thay đổi. Cũng mong rằng nếu ai đó cảm thấy những thông tin trong bài viết này đi ngược lại với kỳ vọng của bản thân thì không nổi giận mà văng tục. Nếu bạn cảm thấy thông tin sai, không đúng thì hãy cho nó qua đi. Bởi lẽ bản thân bài viết này chỉ mang tính dự đoán tình hình chứ không phải kịch bản cho tình hình sẽ diễn ra như thế nào. Nói cách khác, bài viết này không có khả năng tác động làm thay đổi tình hình đang và sắp diễn ra.
Vì thế, nếu ai đó cảm thấy quyết định của bản thân là đúng thì hãy làm theo tiếng gọi của con tim thay vì nghe hay làm theo bất cứ lời khuyên của ai, bất cứ thông tin nào. Chúc các bạn thành công với giấc mơ đi Nhật của mình.
